O’zbekiston oliy o’quv yurtlariga kirish imtihonlarida ingliz tili fani bo’yicha beriladigan variant savollarining kamida 6 tasi matnga asoslangan. Yildan-yilga ingliz tili testlarining matnlarga asoslangan savollari murakkablashib bormoqda va shu bilan bir qatorda matn asosidagi savollar variantlarda ko’proq o’rin egallab borayapti. Yaqin kelajakda ingliz tili test variantlari savollarining yarmi matnga asoslangan savollar ko’rinishida tuzila boshlanishi ajab emas.
DTM testlarining tuzilishi va savollarning berilish uslubiga e’tibor bersak, imtihonlar zamonaviy IELTS, TOEFL kabi tilni bilish darajasini aniqlash sinovlari savollariga o’xshash tarzda tayyorlanayotganligiga guvoh bo’lishimiz mumkin. Aynan matnga asoslangan testlarning variantlardan ko’proq joy olishi va murakkablashuvi IELTS imtihonlaridagi sinovlar singari o’qib tushunish ko’nikmasini baholashga yo’naltirilgan. Kirish imtihonlarining hozirgi shiddat bilan rivojlanishiga qarab kelasi o’n yillikda oliy o’quv yurtlariga kirish imtihonlari huddi IELTS imtihonlari singari o’qish, yozish, tinglab tushunish va gapirish ko’nikmalarini baholash sinovlarini o’z ichiga olishi mumkin, deb xulosa chiqarish mumkin. Har qanday holatda ham ingliz tili imtihonlarining bundan keyingi rivoji hech qachon ortga qaytmaydi.
Bugungi kundagi matnga asoslangan ingliz tili test savollarining to’g’ri javoblarini faqat tarjima va matnda berilgan ma’lumotlarni mantiqiy tahlil qilishga asoslangan holda topish mumkin. Matnning to’g’ri tarjima qilinishi unda hikoya qilinayotgan ma’lumotning to’liq tushunib olishingizda muhim ahamiyatga ega. Ma’no to’liq o’zlashtirilmas ekan, testning to’g’ri javobini topish imkonsiz bo’lib qoladi.
Bir necha yil ilgari oliy o’quv yurtlariga kirish imtihonlari sifatida joriy etilgan test savollariga, ayniqsa matnga asoslangan savollarga e’tibor qaratsak, ularning to’g’ri javoblarini topish matnda aniq, yaqqol ko’rinib turgan kichik ma’lumotlar: raqamlar, ismlar yoki atamalarga asoslangan holda berilgan. Masalan, 2008-yil testlarining 125-varianti, 34-savoliga e’tibor bering:
«The first episode of Mr. Bean was broadcast on January 1, 1990, and the series ran for 5 years. More than 18 million people in Britain watched the 1992 episode, «The trouble with Mr. Bean»…»
Endi, matnning yuqoridagi parchasiga asoslanib berilgan savolga e’tibor qarating:
How many people in Britain watched one of the episodes of the series?
A) Over 18 million B) Nearly 2000 C) 300 million D) Over 200
Yuqoridagi matnning berilishida epizodni 18 milliondan ortiq odam ko’rganligi yaqqol, raqamlar bilan ifodalangan. Javobda ham, huddi matnda ko’rsatilganidek, 18 milliondan ko’proq odamlar soni berilgan. To’g’ri javobni topish juda oson, shundaymi? Ammo bu uslubda tuzilgan, osongina bajariladigan testlar o’tmishda, 2008-yilda qolib ketdi. Endi testlar, ayniqsa matnga asoslangan savollar ancha murakkab, abituriyentni nafaqat matndan ma’lumot qidirishga, balki olingan ma’lumotni mantiqiy tahlil qilishga, ba’zan raqamlar bilan berilgan qiymatlarni matematik hisob-kitob qilishga undamoqda. Shunday testlardan ikkitasini ko’rib o’tamiz:
2013-yilning 106-variantida berilgan 34-savol:
«After inventing dynamite, Swedish-born Alfred Nobel became a very rich man. However, he foresaw its universally destructive powers too late. Nobel preferred not to be remembered as the inventor of dynamite, so in 1895, just two weeks before his death, he created a fund to be used for awarding prizes to people who had made worthwhile contributions to mankind. Originally there were five awards: literature, physics, chemistry, medicine and peace. Economics was added in 1968, just sixty seven years after the first awards ceremony…»
Matnga asoslangan savol:
When did the first award ceremony take place?
A) 1895 B) 1961 C) 1968 D) 1901
Yuqoridagi savolning to’g’ri javobini topish uchun endi matnda ko’rsatilgan yillarni javob variantlariga taqqoslashning o’zi kamlik qiladi. Birinchi marta Nobel mukofoti berilgan yilni topish uchun matnning tegishli qismini tarjima qilamiz: «…Iqtisod 1968-yilda, birinchi taqdirlash marosimi o’tkazilgan vaqtdan oltmish yetti yil keyin qo’shildi…» Ko’rinib turibdiki, 1968-yildan 67 yilni ayirib, natija 1901 bo’lishini bilgan holda, D javobni to’g’ri, deb belgilashimiz kerak. Huddi shunga o’xshash matematik hisob-kitobga asoslangan, matn asosidagi savollardan yana birini ko’ramiz.
2012-yilning 130-variantida keltirilgan 34-savol matni:
«Mr. Scotty from San Francisco flew from America to his native Italy to visit his relatives. Approaching New York the plane made a one hour fuel stop at Kennedy Airport. Thinking that he had arrived, Mr. Scotty got out and spent two days in New York believing he was in Rome…»
Matn asosidagi savol:
How long did Mr. Scotty’s visit to New York last?
A) one hour B) forty eight hours C) three days C) twelve hours
Matnda «…Janob Scotty Nyu Yorkda ikki kun bo’ldi…», deyilgan. Ammo javob variantlarining to’g’risida «qirq sakkiz soat» qayd etilgan. Matnni o’qib, 2 kunda 24 soatdan jami 48 soat vaqt borligini hisoblab, B javobni to’g’ri javob sifatida belgilashingiz talab etiladi.
Zamon o’zgargani sari ilm ham yuqori darajaga chiqib bormoqda. O’zbekiston oliy o’quv yurtlariga kirish imtihonlarida berilayotgan ingliz tilining yuqorida ko’rsatilganidek murakkab savollari abituriyentlarimizni o’z ustilarida ko’proq ishlashga va izlanishga undaydi.
Yechimsiz muammo bo’lmaydi. Har qanday qiyin matnli testning ham to’g’ri javobi bo’ladi. Kirish imtihonlaridagi Sizning vazifangiz test javobi variantlari bilan yanada osonlashadi: Sizdan bor-yo’g’i berilgan 4 ta variant ichida keltirilgan eng to’g’ri javobni topish talab etiladi, xolos! Mashg’ulotda qancha qiyin bo’lsa, kurashda shuncha oson bo’lganidek, kirish imtihonlariga qanchalik jiddiy tayyorgarlik ko’rsangiz, haqiqiy imtihon kunida Sizga taqdim etiladigan test savollarining matnli jumboqlarini shuncha osonlik bilan bajarasiz.
Imtihonda matnga asoslangan savollarning javoblarini osonlik bilan topish uchun birinchi o’rinda matnni e’tibor bilan, imkon qadar barcha katta-kichik ma’lumotlariga birdek e’tibor bergan holda o’qib chiqing. Savollarning berilishiga e’tibor qiling, har bir javob variantini shoshmasdan o’qib, tahlil qiling. Javob variantlari ichidan matnda berilgan ma’lumotni emas, ma’noni qidirib topishga urining.
Imtihongacha bo’lgan tayyorlanish davrida esa, imkon qadar ko’proq yangi so’z va iboralarni yodlashga harakat qiling. Katta-kichik, sodda va murakkab matnlarni tarjima qilishga harakat qiling, tarjima sohasida tajribangizni oshiring. Imkon qadar qisqa vaqt ichida matnga ko’z yugurtirib chiqib, uni to’liq mukammal o’qimagan holda, matnda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirishni o’rganing. Tarjimani o’rganish faqat va faqat tarjimani mashq qilish orqali bo’lishini unutmang. Erinchoqlikni chetga surib, imkon qadar ko’proq matnni tarjima qilishga harakat qiling.
Unutmang, yaxshi tayyorgarlik ko’rsangiz, imtihonda albatta ko’zlangan natijaga erishasiz!
Manba: azamat.uz
